Open legenda
Op waterbasis
Nu anticiperen
op verre toekomst
De grenzen zijn bereikt aan de maakbaarheid van ons water-en bodemsysteem. Dat is de boodschap van ‘Op Waterbasis’, een essay van Deltares in samenwerking met partners. “Verschillende gebruikers van ons kleine land zitten steeds vaker in elkaars vaarwater”, zegt Frans Klijn van Deltares.
Download het essay: Op waterbasis
Nederlanders zijn vindingrijk in de strijd tegen het water. Sluizen, dammen en dijken beschermen ons land en dat doen we al eeuwen met succes. Maar in de afgelopen tientallen jaren hebben de steeds strakkere eisen van woningbouw, landbouw en zelfs natuur geleid tot een sterk gereguleerd waterbeheer. “We hebben de beheersing van het water altijd uitstekend kunnen doen, maar door het grilliger worden van het klimaat lukt dat steeds minder goed. De zee stijgt, regenbuien zijn heftiger en droogtes duren langer”, zegt senior specialist Water & Ruimte Frans Klijn van Deltares, tevens professor aan de TU Delft.
Landinrichting
Frans schreef het vijftig pagina’s tellende document in samenwerking met collega’s van Deltares, ingenieursadviesbureau Sweco en landschapsarchitectenbureau BoschSlabbers. Volgens hem lukt het ingenieurs, waterbouwers en beheerders niet meer altijd om binnen de nauwe marges van het gereguleerde waterbeheer te blijven. “Het water mag niet te hoog worden, niet te laag, er mag niet te veel of te weinig afvoer zijn, het mag niet te zout of te gevaarlijk worden. De vraag is: kunnen we met de huidige landinrichting nog wel op dezelfde plek blijven zitten of moeten we verhuizen naar plekken die daar beter geschikt voor zijn?”
Andere boodschap van het essay is dat de gebruiksfuncties zo dicht op en door elkaar zitten, dat de één de ander beïnvloedt. Frans noemt een voorbeeld: “De landbouw onttrekt water aan een naastgelegen natuurgebied dat daardoor verdroogt. Tegelijkertijd zakt door de drinkwaterwinning het grondwater naar beneden ten koste van de landbouwopbrengsten. Zo beïnvloeden de gebruiksfuncties elkaar voortdurend en moet je overwegen die functies uit elkaar te halen. Dat kan alleen met een grootschalige herinrichting van het land: woningbouw op hogere en inherent veilige plekken, landbouw op niet te natte grond en de natuur waar die het best tot z’n recht kan komen.”
Frans Klijn: “We hebben de beheersing van het water altijd uitstekend gedaan, maar in een grilliger klimaat lukt dat steeds minder goed.”
“We zitten te veel in elkaars vaarwater”
Discussie
Het essay is volgens Frans niet de ‘zoveelste’ bespiegeling die beschrijft hoe Nederland er over honderd jaar uit moet komen te zien. “Wij willen vooral de discussie voeden over een ruimtelijke herinrichting die ook op lange termijn in een veranderend klimaat en met een stijgende zeespiegel duurzaam is”, benadrukt Frans. Deze inrichting moet meer dan voorheen worden gebaseerd op de kennis van water en ondergrond, kennis die Deltares nu al bij de lokale, regionale en landelijke planvorming inbrengt. “De essentie van het essay is dat we te veel in elkaars vaarwater zitten en elkaar frustreren, omdat we met alle gebruiksfuncties door elkaar zitten. We kunnen steeds minder bewegen; Nederland heeft meer flexibiliteit nodig. We moeten goed nadenken wat de planvorming van nu voor de langere termijn betekent. Als je nu ergens 50.000 woningen neerzet, ga je die daar niet over vijftig jaar weghalen.”
“Op Waterbasis geeft de grenzen en randvoorwaarden vanuit het bodem- en watersysteem goed weer. Het is belangrijk dat we dit scherp in beeld hebben zodat water en bodem leidend kunnen zijn bij de keuzes die we in het ruimtelijke domein maken. We zorgen er zo voor dat iedere schop in de grond klimaatbestendig is en voorkomen daarmee schade en problemen voor de generaties na ons.”
Peter Glas, deltacommissaris
Krappe marges
Het waterbeheer is sterk technisch gereguleerd binnen zeer krappe marges. Een voorbeeld hiervan is het waterpeil van het IJsselmeer, dat zeer nauwkeurig wordt geregeld. Door toenemende afvoer van de rivieren in het voor- en najaar kan het peil flink fluctueren en tijdens droge zomers is het zomerpeil lastig te handhaven. Nu reguleren de waterbeheerders met pompen het peil binnen krappe marges, maar dat zal steeds moeilijker worden.
Ruimtelijke transitie
Volgens het essay is een nationale regie nodig voor de duurzame inrichting van het land. “Je merkt dat bij landschapsarchitecten, waterschappen en waterbeheerders de wens leeft dat er meer regie vanuit de rijksoverheid komt. De regionale verbanden kunnen niet alles zelf oplossen. Provincies en gemeenten brengen hun natte en droge gebieden in kaart om te kijken wat de beste plekken zijn voor nieuwe woningen. Maar grootschaliger afwegingen kunnen ze niet in hun eentje; om dat in goede banen te leiden is nationale regie nodig. We hebben al de energietransitie en de landbouwtransitie, en die zijn ook gebaat bij een ruimtelijke transitie. Zo kunnen we samen bijdragen aan een toekomstbestendige inrichting van ons land.”
Fysiografische kaart van Nederland
Een nieuwe fysiografische kaart van Nederland geeft aan waar de in het essay benoemde water- en bodemknelpunten zich bevinden. Van de kaart zijn afgeleiden gemaakt: geschiktheid voor grondgebonden landbouw, natte natuur en grootschalige woningbouw. De kaart geeft aan waar het te droog, te nat, te slap, te zout en te gevaarlijk wordt.
Er zijn ook plekken waar zich meerdere problemen voordoen, zoals de laagveengebieden met slappe en natte grond in West- en Noordoost-Nederland. Het plannen van grootschalige woningbouw is daar niet gewenst. Gevaarlijk zijn gebieden die bedreigd worden door de stijgende zeespiegel en de toenemende rivierafvoeren.
Frans: “Het is verstandig om nu al na te denken waar over een eeuw de stedelijke concentraties zouden moeten liggen. Wil je de Randstad kwetsbaarder maken met meer woningbouw of opschuiven naar de Zandstad, de zone rond Breda, Tilburg en Eindhoven, plekken die hoger en veiliger zijn? In Duitsland was het Ruhrgebied ooit de economische motor van het land, maar die is al verschoven naar Frankfurt en de omgeving van München.”
Meer informatie
Frans Klijn
Expert waterveiligheid
